در معماری گذشته ایرانی، ساخت یک ساختمان در جهتی که بتواند بیشترین انرژی خورشید یا باد را به منظور استفاده بهینه از منابع طبیعی دریافت کند، بسیار مورد توجه بود. تاثیر شگرف بادگیرها در خنک کردن ساختمان‌ها از نمونه این معماری است.
در حال حاضر نیز مثال بارز آن را در مناطقی نظیر اطراف خلیج فارس می توان دید که به دلیل بالا بودن رطوبت، پنجره‌های زیر سقف برای گردش هوای گرم و خروج آن از بالای سقف نصب می‌شوند، یا در دزفول خانه ها با سه اقلیم زیرزمین، وسط خانه و پشت‌بام برای مقابله با گرمای هوا و سازگاری با اقلیم و انرژی ساخته می شود. با این وجود، این تجارب بسیار غنی در ایران بسیار کمرنگ شده یا به فراموشی سپرده شده است. حال سوال این است که چرا در ساخت و سازهای فعلی این موارد مورد توجه قرار نمی گیرد و برای تامین سرمایش و گرمایشساختمان ها صرفا به استفاده از تاسیسات و تجهیزات مکانیکی اکتفا می شود؟ رواج الگوهای وارداتی غلط در معماریعضو شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور، دلیل این امر را رایج شدن الگوهای وارداتی غلط در معماری کشور دانست. به اعتقاد حامد شیخ طاهری، الگوهای اصیل در هر دوران و عصری قابل تکرار است و امروز نیز میتواند هم به لحاظ تامین رفاه و آسایش و هم به لحاظ روحی و معنوی مورد استفاده قرار بگیرد؛ اما واردشدن الگوهای غلط و وارداتی به کشور که متکی بر اصالت های بومی و ملی و اعتقادی ما نیست، می تواند هم به لحاظ فیزیکی و کالبدی و هم به لحاظ تناسبات و زیبایی شناسی، آسیب های زیادی را به معماری کشور وارد کند.
ارزانی و مصرف بی رویه انرژی عضو هیئت سازمان نظام مهندسی ساختمان استان سمنان در ادامه گفت: علاوه بر الگوبرداری غلط در معماری، ارزانی و سهل الوصول بودن انرژی در صنعت ساختمان و مصارف خانگی در طول سنوات گذشته، منجر به مصرف غلط و بی رویه انرژی در ساختمان ها شده است؛ در حالی که اگر مجبور به استفاده درست از انرژی بودیم، به الگوهای مناسب گذشته و سنتی برمی گشتیم و از بهترین الگوهای مصرف دنیا نیز استفاده می کردیم. اما متاسفانه توجهی به معماری گذشته و الگوهای صحیح مصرف انرژی نداریم.
هنوز هم ممکن است حال این پرسش مطرح است که آیا در شرایط کنونی که آپارتمان نشینی رایج شده است، استفاده از الگوهای معماری قدیمی در ساخت و سازهای امروز ممکن است؟
وی در این خصوص گفت: معماری ایرانی اسلامی در هر دوره ای شناسنامه ملت و مردم ماست و دلیلی وجود ندارد که اکنون نتوانیم از الگوهای صحیح و اصولی ساختمان های گذشته استفاده کنیم. هر بنایی که بتواند به نیازهای مردم پاسخ دهد، برای زندگی مناسب است. اگر در آن زمان، این نوع ساختمان ها برای قرن ها پاسخگوی نیازها بود و از آن تبعیت شد، ساخت و سازهای فعلی را نیز می توان با الگوبرداری از بناهای گذشته یا استفاده از عناصر پاسخگوی نیازهای امروز انجام داد.
عدم شناخت نیازهای اساسی و اصولیمعماری باید توجه ویژه به نیازهای روحی و روانی و جسمی داشته باشد که این نیازها می تواند برگرفته از فرهنگ، بوم و محل، اعتقادات مذهبی و سایر فاکتورها باشد. مهمترین ایرادی که در حال حاضر به ساخت و سازهای کشور وارد است، عدم آشنایی با نیازهای اساسی و اصولی در زندگی امروز است که وقتی این شناخت وجود ندارد، نمی توان معماری را شناخت. در واقع، ساختمان در مقیاس اقتصادی به یک کالای سرمایه ای و در مقیاس زندگی به یک خوابگاه تبدیل شده و وقتی در ساخت وسازها در سطح بسیار پایین به نیازها پاسخ داده می شود، پس نباید انتظاری بیشتر از معماری رایج در ساخت و سازها برای بازگشت به معماری گذشته داشت.
جای خالی یک جامعه معماری پاسخگوبر اساس این گزارش، به نظر می رسد که جای خالی نهاد یا تشکلی با مسئولیت برنامه ریزی در حوزه معماری ساختمان ها، موجب شده تا این مورد به بوته فراموشی سپرده شود. شیخ طاهری با تایید این مطلب گفت: یک جامعه یا تشکل معماری پاسخگو در کشور برای دخالت در حوزه برنامه ریزی در معماری و طراحی شهری و شناسایی نیازهای مردم باید شکل بگیرد. در این صورت شاید شاهد یک تحول جدید در معماری و مشاهده تلالویی از معماری ارزشمند گذشته در ساخت و سازها باشیم. شرایط امروز فرق کرده استاین در حالی است که رییس گروه تخصصی معماری شورای مرکزی نظام مهندسی ساختمان کشور معتقد است: شرایط امروز با گذشته فرق کرده و رواج آپارتمان نشینی، استفاده مجدد از معماری گذشته را با مشکل مواجه کرده است.
به اعتقاد کاظم معمارضیا، در گذشته خانه ها در قالب حیاط مرکزی و با دیوارهای قطور ساخته می شدند که قطر آنها گاهی حتی به یک متر می رسید و به عنوان عایق عمل می کردند. امروزه با افزایش قیمت زمین و رواج آپارتمان نشینی و تفاوت خانه با آپارتمان، ساخت و ساز به شیوه معماری گذشته ممکن نیست. وی همچنین گفت: اکثر ساختمان های کشور ریزدانه و مساحت آنها محدود است که البته همین ساختمان ها را برای صرفه اقتصادی بیشتر تخریب می کنند و چند طبقه می سازند. بنابراین انتظار رخ دادن آنچه در گذشته اتفاق افتاده، در این فضاهای محدود دور از ذهن است. از طرفی، با توجه به مسائل اقتصادی و انفجار جمعیتی در شهرها و بروز تراکم و ترافیک و لزوم ساخت پارکینگ، برگشت به تمهیدات سابق نظیر استفاده از بادگیرها امکان ندارد. معمارضیا افزود: البته یک معمار می تواند در شرایط خاص از ایده بادگیرها در پروژه خود استفاده کند. اما در سیاست های کلان تفکیک زمین، نمی توان به طور سطحی به مسائل معماری توجه کرد. توجه به رویکردهای طراحی و تکنیک های ساخترییس گروه تخصصی معماری شورای مرکزی نظام مهندسی ساختمان کشور در پاسخ به این سوال که در حال حاضر چگونه می توان با طراحی صحیح معماری برای مصرف بهینه انرژی، سطح نیاز به سیستم های تاسیساتی را برای تامین انرژی کاهش داد گفت: صرفه جویی در مصرف انرژی را می توان در رویکردهای طراحی و تکنیک های ساخت مدنظر قرار داد.
به اذعان وی، از نظر طراحی معماری می توان اقلیم، جهت قرارگیری ساختمان، میزان تابش نور، ابعاد پنجره و سایر تمهیدات طراحی را در راستای صرفه جویی در مصرف انرژی استفاده کرد و معماران باید با این مباحث آشنا باشند.
این کارشناس معماری همچنین با تاکید بر استفاده از آخرین دستاوردهای تکنولوژی برای نیل به این هدف گفت: با نصب پنجره های دوجداره، عایق کاری ساختمان ها و... باید مشکل خروج حرارت از دیوارها در زمستان و ورود حرارت از دیوارها به داخل در تابستان حل شود. نحوه قرارگیری و تعیین ابعاد و اندازه پنجره ها برای اینکه در مواقعی از سال بتواند عمل تهویه و کوران هوا را انجام دهد، بسیار مهم است. لذا مهندسان مکانیک باید با جزئیات تکنیک های عایق کاری آشنا باشند. درمرحله بعد تمهیدات ساختمانی هم می تواند کاملا تاثیرگذار باشد.