هفتم دی‌ماه امسال، محور خیابان ولیعصر (عج) با چنارهای قدیمی‌اش به‌عنوان طولانی‌ترین خیابان شهر تهران و خاورمیانه، پس از تأیید کارشناسان میراث فرهنگی در چهارمین همایش شورای سیاست‌گذاری ثبت آثار ملی در قشم، در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
این خیابان حدود 18 کیلومتری، با داشتن
بیش از 30 اثر تاریخی در دو طرف، همراه جداره‌های خیابان و بیش از هشت‌هزار
چنار قدیمی، با مسائلی مانند ترافیک و عبور و مرور زیاد در این محدوده،
ساخت‌وسازهای روزانه و تراکم ساختمان‌هایی که این خیابان را محاصره
کرده‌اند، روبه‌روست. وجود این مسائل، بحثی گسترده‌تر را مطرح می‌کند، بحثی
که به‌دنبال یافتن راهکارهایی برای چگونگی اجرایی کردن اهرم‌های قانونی و
ضوابط میراث فرهنگی در این محدوده است.
مجری پروژه‌ی تهیه‌ی پرونده‌ی ثبت محور
خیابان ولیعصر (عج) در این‌باره به خبرنگار ایسنا توضیح داد: نوع ثبتی که
برای خیابان ولیعصر (عج) پیش‌بینی شد، با توجه به این‌که این خیابان یکی
از بلندترین خیابان‌های تاریخی جهان است، با ثبت‌های عادی سازمان میراث
فرهنگی و گردشگری به جهت مناسبات محوری، متفاوت است.
پیروز حناچی بیان کرد: براساس نظر شورای
فرهنگی ـ تاریخی، کناره‌های تاریخی و حتا انتهای رشته‌کوه‌های البرز و
خیابان‌های عریض آن، با توجه به قرار گرفتن در چشم‌انداز محور خیابان
ولیعصر (عج) باید در فهرست آثار ملی به ثبت می‌رسیدند.
او ثبت این محور را تأکیدی بر لزوم حفظ
ارزش‌های موجود و منحصربهفرد خیابان ولیعصر (عج) دانست و افزود: ما برای
ثبت این خیابان، با مشکلات زیادی روبه‌رو بودیم، وقتی ثبت یک اثر با منافع
اقتصادی عده‌ای درگیر می‌شود، معمولا حفاظت از این ارزش‌ها کار سختی است،
هرچند پشتوانه‌های حقوقی در قوانینی مانند میراث فرهنگی، تعزیرات اسلامی و
تعیین حرایم، به اندازه‌ی کافی وجود دارد.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: برای ثبت
خیابان ولیعصر (عج) تلاش شد با کم‌ترین دخالت در منافع عادی و روزمره‌ی
مردم، ارزش‌های این محور حفظ شود. این دو موضوع، منافات چندانی با یکدیگر
ندارند، که اگر داشت اکنون این خیابان باید ضربه‌های زیادی را متحمل می‌شد،
ولی حالا به‌طور طبیعی در حال حفظ شدن است.
وی اظهار کرد: در محدوده‌ی شمالی شهر،
منظر و خط آسمان خیابان ولیعصر (عج) با ساخت‌وسازهای بلندمرتبه مقداری
مخدوش شده؛ اما با توجه به این‌که شهرداری در حال پیگیری این موضوع است،
امیدواریم از طریق کنترل و نظارت مدیریت شهری، این موضوع حل شود.
او گفت: اجرایی کردن این پروژه به چگونگی
اجرای اهرم‌های قانونی برای ضابطه‌های حریم در این منطقه بازمی‌گردد. اگر
ضوابط حریم در بافت تاریخی اجرایی شود، طبیعتا در دو طرف این بافت،
ساخت‌وساز و نوسازی محدودیت زیادی ایجاد خواهد کرد، ولی نوع ضوابط
ساخت‌وساز در ولیعصر (عج) با مکان‌های دیگر متفاوت است.
حناچی با اشاره به متفاوت بودن عناصر
تاریخی خیابان ولیعصر (عج) مانند طول، آثار تاریخی و جداره‌های خیابان،
بیان کرد: هدف از ثبت این خیابان، جلوگیری کردن از ساخت‌وساز نیست، با این
وجود باید ارزش‌های آن شناخته و براساس منظر خاصی برای حفظ ارزش‌های
شناخته‌شده‌ی آن تلاش شود.
او با اشاره به این‌که پس از ثبت یک اثر
در فهرست آثار ملی، تعیین حریم و ضوابط آن انجام می‌شود، گفت: تهیه‌ی
ضوابط برای خیابان ولیعصر (عج) در حال انجام است.
وی با اشاره به این‌که شهرداری پشتوانه‌ای
برای ثبت خیابان ولیعصر (عج) در فهرست آثار ملی است، ادامه داد: ابزار
حفاظت از ارزش‌های فرهنگی ـ تاریخی در اختیار نظام مدیریت شهری است. در
همه‌ی موارد هدف، حفاظت از ارزش‌های شناخته‌شده و منحصربهفرد موضوعی مانند
قوانین مدنی کشور است که برای آن تعیین حریم می‌کنیم.
او گفت: قانون مدنی می‌گوید، تعیین حریم
برای هر موضوعی با هدف کمال انتفاع است. این انتفاع لزوما مادی نیست و ممکن
است، انتفاعی معنوی باشد. درباره‌ی محور خیابان ولیعصر (عج) نیز این قضیه
صدق می‌کند، یعنی ثبت ملی، کمال انتفاع ارزش‌های موضوعی را در خیابان
ولیعصر (عج) برای مردم تهران دارد.
وی اظهار کرد: حریم یک رودخانه با هدف
جلوگیری از آلوده نشدن آب و ساخت‌و‌سازهایی که مانع جریان آب رودخانه‌اند،
تعیین می‌شود، در واقع، این کار با هدف کمال انتفاع و استفاده‌ی درست از
رودخانه انجام می‌شود. این قضیه مصداق شفاف و روشنی درباره‌ی خیابان
ولیعصر (عج) است.
مجری پروژه‌ی تهیه‌ی پرونده‌ی ثبت محور
خیابان ولیعصر (عج)، ادامه داد: این تعیین حریم با هدف کمال انتفاع
ارزش‌های خیابان ولیعصر (عج) انجام شده است، اگر در این محدوده کاری انجام
شود که به قطع درختان چنار منجر شود، مقصر ما خواهیم بود.
حناچی تأکید کرد: منظره‌ی خیابان ولیعصر
(عج) و کوه البرز نباید مخدوش شوند، نباید جایی که خیابان ولیعصر (عج) کج
می‌شود، ناگهان برجی ساخته شود. در این صورت هیچ کسی از محور خیابان
ولیعصر (عج) نمی‌تواند ارتفاعات البرز را ببیند.
او با اشاره به این‌که این موارد
مقوله‌های خاصی است که باید به آن‌ها توجه کرد، توضیح داد: در دنیا زمانی
که یک اثر ثبت ملی می‌شود، به واسطه‌ی پشتوانه‌های اقتصادی موجود افرادی که
املاک‌شان به ثبت می‌رسد با یکدیگر منسجم می‌شوند، اما متأسفانه این کار
به‌دلیل سیاستگذاری‌ها در زمینه‌ی ارزش‌های فرهنگی ـ تاریخی، در کشور ما
برعکس است و اگر یک ملک خصوصی ثبت شود و منافع دو طرف در آن دیده شود، ممکن
است سرعت تخریب زیادتر شود.
وی این‌گونه ثبت‌ها را با هدف ایجاد توسعه
در کشور دانست و افزود: اگر توسعه‌ای صورت گیرد، باید با توجه به حفظ
ارزش‌ها باشد، این ارزش‌ها در چند سال اخیر تا حدود زیادی حفظ شدند، ولی
توجه بیشتری را می‌طلبند.
به گفته‌ی او، پرونده‌ی ثبت محور خیابان
ولیعصر (عج) در فهرست آثار ملی، به سفارش شهرداری تهران به مرکز پژوهش
دانشگاه تهران، در مدتی حدود یک سال تهیه شد.